Haksız tahrik, ceza hukuku açısından suç teşkil eden veya başkaca bir haksız fiilin meydana getirmiş olduğu hiddet ve şiddetin etkisi altında olma durumudur. Haksız tahrik indirimi ise bu şekildeki bir etki altında iken işlenen suçta ceza indirimi öngören bir hukuki düzenlemedir. Hukuki dayanağını ise Türk Ceza Kanunumuzun 29. Maddesi oluşturur. Elbette ki sanık hakkında yargılama sonunda TCK 29 maddesi gereğince ceza indirimi yapılabilmesi için öncelikle haksız tahrik şartları oluşması gerekir.

Ceza kanunumuzda veya Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununda hangi şartlar altında TCK 29 maddesi uygulanacağı tam olarak düzenlenmemiştir. Daha çok haksız tahrik Yargıtay kararları bu konuda belirleyici olmaktadır.

Meşru Müdafaa ve Haksız Tahrik Farkı

Türk ceza kanunumuzda yer alan ve bir başka ceza sorumluluğunu kaldıran / azaltan neden olan meşru savunma (meşru müdafaa) ile haksız tahrik indirimi sıklıkla birbirine karıştırılan hukuki düzenlemelerdir. Bu nedenle öncelikle bu iki düzenleme arasındaki farka değinmemiz yazımızı daha anlaşılabilir kılacaktır.

Her iki hukuki düzenlemenin en önemli farkı meşru müdafaa da savunmanın zorunlu olması gerektiğidir. Diğer bir ifade ile yine kendisine yönelik haksız bir saldırıyı failin başka türlü def etme imkanı bulunmamaktadır.

Diğer bir önemli fark ise savunma ve saldırı arasında bir orantı bulunması gerektiğidir. Örneğin hakarete maruz kalan failin, bu hakaret sonrası karşısındakini yaralama halinde haksız tahrik indirimi uygulanabilirken hakaret ve kasten yaralama arasında herhangi bir orantıdan bahsetmek mümkün değildir.

Buna karşın bıçak ile yaralamak maksadı ile gerçekleşen harekete karşı silah ile karşılık vererek kasten yaralama hatta kasten öldürme fiilini gerçekleştirmesi halinde meşru savunmadan söz etmek mümkündür. Zira bıçak ile yaralanma sonucu ölüm olayının gerçekleşmesi de kuvvetle muhtemeldir. Bunun dışında TCK 25 maddesi (Meşru Savunma) bir çeşit cezayı ortadan kaldıran neden iken TCK 29 maddesi belirli oranda ceza indirimi sağlar.

Diğer bir cezada indirim sebebi olan iyi hal indirimi hakkında bilgi sahibi olmak için “İyi Hal İndirimi Nedir Kimlere Verilir?” başlıklı yazımızı da incelemenizi tavsiye ederiz. l İndirimi Nedir Kimlere Verilir? (TCK 62)

Haksız Tahrik İndirimi Şartları

TCK 29 maddesinde kısmen haksız tahrik indirimi tanımı yapılmış ise de; haksız tahrik şartları hakkında tam olarak bir açıklama yapılmamıştır. Sadece Hiddet veya şiddetli elemin altında olma durumu belirtilmiştir. Bu yüzden bu şartlar daha çok haksız tahrik Yargıtay kararları ile doktrin üzerinde şekillenmiştir. Genel olarak uygulamada en çok aranan şartlar ve özelliklerini ise aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.

Fiil

Türk Ceza Kanunu’nun 29. maddesi, haksız tahrik hükümlerinin uygulanabilmesi için failde hiddet veya şiddetli elemin bir fiil sonucu oluşmasını aramaktadır. Sözü edilen fiil insan iradesine dayanan fiili ifade eder. Dolayısıyla, yalnızca insan iradesiyle gerçekleştirilen eylemler bu kapsamda değerlendirilebilir.

Örneğin faile bir hayvanın saldırması TCK 29 maddesi kapsamında kabul edilmez. Ancak hayvanın başka bir insan tarafından kışkırtılması halinde TCK 29 maddesi uygulanabilirliği söz konusu olur. Yine bu kışkırtmanın da kasıtlı olarak gerçekleştirilmiş olması gerekir.

Haksız Fiil

En önemli şartı haksız bir fiilin söz konusu olması gerektiğidir. Mağdurda meydana gelen öfke ve hiddet kendisine yönelik bir başka haksız fiile dayanması gerekir.

Örneğin gürültü yapan komşunun, gürültüsünden duyulan rahatsızlığın dile getirilmesinde herhangi bir hukuka aykırılık yoktur. Failin bu uyarıya tepki olarak kasten yaralama veya hakaret suçunu işlemesi halinde herhangi bir tahrikten söz etmek mümkün değildir.

Buna karşılık ağır bir hakarete tepki sonucu meydana gelen kasten yaralama veya kasten öldürme gibi suçlarda TCK 29 maddesinin uygulanabilirliği sorgulanabilecektir.

Haksız Fiil Faile Yönelik Olmalı

Diğer bir önemli şart ise yukarıda detaylarını paylaştığımız haksız fiilin faile yönelik olması gerektiğidir. Öncelikle belirtmek istiyoruz ki söz konusu haksız fiilin doğrudan faile yönelik olması gerekmez.

Bazı durumlarda failin yakınlarına yönelik bir haksız fiil nedeniyle ceza indirimi söz konusu olabilir. Bu durumda ayır edici temel kriter failin bu haksız fiilden dolayı öfke ve elem taşıyıp taşımadığıdır. Bu konuda haksız tahrik Yargıtay kararlarında zaman zaman failin herhangi bir yakınlık bağı bulunmadığı buna karşın olaydan dolayı üzüntü, keder veya öfke duymuş olmasının da TCK 29 maddesi gereğince haksız tahrik indirimi uygulanabileceğini savunmuştur.

Fail Öfke ve Elemin Etkisi Altında Kalmalıdır

Herhangi bir olaydan dolayı herkesin aynı öfke ve kederi yaşaması beklenemez. Bu nedenle failin işlemiş olduğu fiili bu haksız olan fiil nedeniyle duymuş olduğu öfke ve elem altında hareket etmesi gerekir. Bu durumda tahmin edebileceğiniz gibi failin öfke ve elemin ölçülüp ölçülemediğidir. Bu şartın varlığı aranırken de genellikle olay öncesi ve olay sırasındaki failin davranışları dikkate alınır. Örneğin haksız bir fiil nedeniyle duyulan öfke ve üzüntünün belirli bir süre sonra ortadan kalkmış olmasına rağmen başka bir kasıtlı suç nedeniyle haksız tahrik indirimi yapılması söz konusu olmaz.

Suç Haksız Fiili Gerçekleştiren Kişiye Karşı İşlemelidir

Son olarak üzerinde durak istediğimiz haksız fiil şartı suçun haksız olan fiili gerçekleştiren kişiye yönelik işlenmesi gerektiğidir. Örneğin hakaret suçu nedeniyle duyulan öfke ve elem sonucu kasten yaralama suçunun 3. Bir şahısa karşı işlenmesi halinde TCK 29 maddesi gereğince bir ceza indirimi söz konusu olamaz.

Hangi Suçlarda Haksız Tahrik İndirimi Uygulanır?

Haksız tahrik indiriminin hangi suçlarda uygulanacağı konusunda herhangi bir kısıtlama yoktur. Yukarıda detaylarını paylaşmış olduğumuz şartların varlığı halinde bütün suçlarda uygulanması mümkün olan bir düzenlemedir. Dilerseniz bu konunun daha anlaşılabilir olması için haksız tahrik indirimi örnekleri ile devam edelim.

Haksız Tahrik İndirimi Örnekleri

Uygulamada sık karşılaşılan ve TCK 29 maddesinin uygulanmasının mümkün olduğu durumlar ve haksız tahrik indirimi örnekleri aşağıdaki gibidir.

Kasten Öldürme Suçunda Haksız Tahrik İndirimi

TCK 29 maddesinin en sık uygulandığı suçlardan birisi kasten öldürme suçudur. Örneğin failin, maktulün kendisine yönelik ağır bir hakareti sonucu duymuş olduğu öfke ve elem sonucu kasten öldürme suçunu işlemesi halinde diğer unsurların da oluşması koşulu ile ceza indirimi yapılabilir.

TCK 81 maddesi gereğince kasten öldürme suçu cezası müebbet hapis cezası, nitelikli kasten öldürme suçu cezası ile ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasıdır. Fail hakkında TCK 29 maddesi uygulanması halinde ise müebbet hapis cezası yerine 12-18 yıl, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine 18-24 yıl hapis cezası şeklinde ceza indirimi yapılır. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektiren “eziyet çektirerek” ve canavarca hisle” adam öldürme durumlarında genellikle haksız tahrik indirimi uygulanmaz.

Kasten Yaralama Suçlarında Haksız Tahrik İndirimi

Haksız tahrik indirimlerinin sık uygulama alanlarından birisi de kasten yaralama suçlarıdır. Bilindiği üzere ceza kanunumuzda kasten yaralama suçları TCK 86 ve TCK 87 maddelerinde ayrı ayrı düzenlenmiştir. Bu ayrımda genellikle mağdurda meydana gelen yaralanmanın boyutu dikkate alınmıştır. Yapılacak yargılama sonunda da yine mağdurda meydana gelen yaralanmanın boyutu ve yaralamada kullanılan araç / gereç dikkate alınmaktadır. Bu nedenle her kasten yaralama cezası konusunda genel bir miktardan söz etmek mümkün değildir. İndirim nedeni karşılıklı yaralama şeklinde olabileceği gibi hakarete karşı kasten yaralama suçunun işlenmesi şeklinde de olabilmektedir.

Genellikle süreli hapis cezası şeklinde olması nedeniyle kasten yaralama suçunda haksız tahrik indirimi ceza miktarından 1/4 ile 3/4 oranında gerçekleşmektedir.

Mala Zarar Verme Suçunda Haksız Tahrik İndirimi

Haksız tahrik indiriminin uygulandığı diğer suçlardan birisi de mala zarar verme suçudur. Diğer suçlarda olduğu gibi mala zarar verme suçunda da TCK 29 maddesi uyarınca ceza indirimi yapılabilmesi için öncelikle yukarıda detaylarını belirtmiş olduğumuz haksız tahrik şartlarının oluşması gerekir. TCK 151 maddesinde de belirtildiği gibi 4 ay ile 3 yıl arasında hapis cezasıdır. Süreli hapis cezası olması nedeniyle ceza indirimi de yine 1/4 ile 3/4 oranında mümkün olabilmektedir.

Haksız Tahrik İndirimi Ne Kadar?

• Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası gerektiren hallerde 18 yıl ile 24 yıl arasında hapis,
• Müebbet hapis cezası gerektiren hallerde 12 yıl ile 1 yıl arası hapis cezası
• Diğer süreli hapis cezalarında ise verilecek olan cezada 1/4 ile 3/4 oranında ceza indirimi yapılır.

Örnek: Neticesi sebebiyle ağırlaşmış kasten yaralama suçundan 6 yıl 4 ay hapis cezası alan bir sanık hakkında haksız tahrik indirimi uygulanması ve bu indirim oranının 2/4 olarak belirlenmesi halinde sonuç olarak sanık hakkında 3 yıl 2 ay hapis cezası yönünde karar verilir.

Kan Gütme Saiki İle Kasten Öldürme ve Haksız Tahrik İndirimi

Kan gütme saiki ile kasten öldürme TCK 82/1-j maddesinde kasten öldürmenin nitelikli hali olarak düzenlenmiştir. Uzun yıllardır gerek doktrinde gerekse yargı kararlarında kan gütme saiki ile kasten öldürme suçlarında haksız tahrik indirimi uygulanıp uygulamadığı tartışmalıdır. Ancak Yargıtay ilgili ceza dairelerinin son yıllarda vermiş olduğu kararlarda kan gütme saikinin daha çok intikam alma duygusu şeklinde olduğu bu nedenle fail hakkında TCK 29 maddesi uyarınca ceza indirimi yapılamayacağı yönündedir. Kanımızca da kan gütme saikinin intikam alma duygusu ile eşdeğer olduğu ve bu nedenle fail hakkında TCK 29 maddesi uyarınca ceza indirimi yapılmamasının daha uygundur.

SIK SORULAN SORULAR